Ψευδομάρτυρες τοῦ Ἰεχωβᾶ
Ἀγαπητοί μας Ἀδελφοί,
Ἡ γνωστή αἵρεση τῶν αὐτοαποκαλουμένων “Μαρτύρων τοῦ Ἰεχωβᾶ” ἔχει σαν στόχο να ἐκμηδενίσει, με την κακόδοξη διδασκαλία της, τον μοναδικό Σωτῆρα τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, τον Ἰησοῦ Χριστό. Ἕνα ἀπό τά μέσα προβολῆς τῶν αἱρετικῶν διδασκαλιῶν της εἶναι ἡ διακίνηση τῶν περιοδικῶν της, “Ξύπνα” καί “Σκοπιά”, σέ σταθμούς Μέσων Μαζικῆς Μεταφορᾶς. Πρόσφατα διεπιστώσαμε, ὅτι τά βάζουν καί σέ ταχυδρομικές θυρίδες κατοικιῶν πού ἀνήκουν στήν Ἐκκλησιαστική μας Περιφέρεια.
Ἡ τοπική Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά μένει ἀδιάφορη σέ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τίς δόλιες τακτικές. Μέ γνώμονα τήν προάσπιση τῆς ἀλήθειας καί τήν διαφύλαξη τῆς ἀκεραιότητας τῆς εὐαγγελικῆς διδασκαλίας γιά τόν Θεάνθρωπο Ἰησοῦ Χριστό σᾶς παρακαλοῦμε θερμά νά ἀγνοήσετε τίς αἱρετικές αὐτές διδασκαλίες καί νά μήν ἀνοίγετε ὁποιουδήποτε εἴδους συζήτηση, ἀκόμα καί φιλική, μέ τά μέλη τῆς αἱρετικῆς ὀργάνωσης τῶν μαρτύρων τοῦ Ἰεχωβᾶ, πού ἀποτελοῦν συνάμα καί θύματά της. Συζητήσεις μέ τούς ἀνθρώπους αὐτούς θά σᾶς παγιδεύσουν σέ ψευτοδιλήμματα, πού πολλές φορές δέν στηρίζονται σέ χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἀλλά σέ δικές τους ψεύτικες ἀναφορές.
Σᾶς παρακαλοῦμε μάθετε τίς ἀλήθειες τῆς Ὀρθοδόξου Χριστιανικῆς πίστεως μελετῶντας τήν Καινή Διαθήκη μέ ἑρμηνεία.Ἡ Καινή Διαθήκη στήν πρώτη σελίδα της πρέπει νά ἔχει ἔγκριση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου. Μελετῆστε ἐπίσης αὐτό τό φυλλάδιο, μέ τό ὁποῖο ἀποδομοῦνται τά βασικά ψευτοεπιχειρήματα τῶν Χιλιαστῶν. Συζητεῖσθε μέ τούς ἱερεῖς τῆς ἐνορίας σας γιά ὅποιο πρόβλημα πίστεως σᾶς ἀπασχολεῖ.
Ἡ Ἐκκλησία μας διαφυλάσσει μέ ἀπόλυτη ὑπευθυνότητα τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ, δηλαδή τήν ἀλήθεια πού μᾶς ὁδηγεῖ στήν σωτηρία, τόν δρόμο πού μᾶς ἑνώνει αἰώνια μέ τόν Θεό. Ἡ Ἐκκλησία δέν ἔχει λόγο μισαλλόδοξο ἔναντι τῶν αἱρέσεων, ἀλλά καί δέν μπορεῖ νά ἀνέχεται νά διαστρεβλώνεται ἡ ἀλήθεια γιά τόν Χριστό καί νά μήν μιλᾶ. Διότι, ἄν σιωπήσῃ, θά ἀφίση τά παιδιά της νά γίνουν θύματα στίς αἱρετικές διδασκαλίες, πού θά τούς ἀπομακρύνουν ἀπό τόν Χριστό καί ἀπό τήν αἰώνια σωτηρία.
Στήν συνέχεια ἀναφέρουμε μερικά βασικά στοιχεῖα γιά τό ποιοῖ εἶναι καί τί διδάσκουν οἱ ψευδομάρτυρες τοῦ Ἰεχωβᾶ γιά νά γίνη κατανοητή ἡ πλάνη τους.
Ποιοί εἶναι;
Ἡ αἵρεση τῶν αὐτοαποκαλούμενων ‘’Μαρτύρων τοῦ Ἰεχωβᾶ’’ ἐμφανίστηκε γιά πρώτη φορά πρίν ἀπό περίπου 140 χρόνια στό Μπροῦκλιν τῆς Ἀμερικῆς.
Εἶναι ὄχι μόνον μιά αἱρετική θρησκευτική ὀργάνωση ἀλλά καί μιά παγκόσμια οἰκονομική αὐτοκρατορία μέ τεράστια κέρδη ἀπό τίς εἰσφορές τῶν μελῶν της πού ἐκμεταλλεύεται κατάλληλα. Ἔχει σάν σκοπό τήν ὁλοένα καί περισσότερο αὔξηση τῶν κεφαλαίων της γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν ἡγετικῶν στελεχῶν της στό Μπροῦκλιν.
Χρησιμοποιεῖ ἕνα θεοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης τῶν μελῶν της καί ἀπαιτεῖ τήν πλήρη ὑποταγή τους σέ μία μικρή ἡγετική ὁμάδα, πού ἑδρεύει στό Μπροῦκλιν καί δρᾶ ἐντελῶς ἀνεξέλεγκτα.
Ἡ ὁρατή πλευρά τῆς ὀργάνωσης αὐτῆς εἶναι τά θύματα της. Εἶναι ὅλοι αὐτοί πού συναντᾶμε στόν δρόμο ἤ μᾶς χτυποῦν τήν πόρτα, στήν προσπάθεια τους νά μᾶς δώσουν τά ἔντυπα τῆς ὀργάνωσης τους, τά ὁποῖα πληρώνουν οἱ ἴδιοι.
Τι πιστεύουν;
Ἡ διδασκαλία τῆς ὀργάνωσης τῶν Χιλιαστῶν ἔχει τά ἴδια βασικά στοι-χεῖα με τις αἱρέσεις πού καταδικά στη καν ἀπό την Ἐκκλησία ἀπό τόν 4ο αἰῶνα και ἔπειτα (Ἀρειανισμό, Νεστοριανισμό, Μοναρχιανισμόκ.α.). Και γενικά ἔχει μία ἔντονη ἰουδαϊστική ἐπίδραση.
Ἀρνοῦνται τήν πίστη στήν Ἁγία Τριάδα. Λένε ὅτι εἶναι ἐφεύρημα τοῦ Σατανᾶ.
Διδάσκουν ὅτι ὁ Χριστός δέν εἶναι Θεός, ἀλλά δημιουργήθηκε ἀπό τόν Θεό.
Διδάσκουν ἐπίσης ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα ἀποτελεῖ ἁπλᾶ μιά θεϊκή δύναμη.
Ἀρνοῦνται τόν Τίμιο Σταυρό. Ἀρνοῦνται ὅτι ὁ Θεάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός ἐθυσιάσθηκε ἐπάνω στόν Σταυρό ἀπό ἄπειρη ἀγάπη γιά τούς ἀνθρώπους. Γι̉ αὐτό ἀρνοῦνται ὅτι ὁ Τίμιος Σταυρός ἔχει ἁγιαστική δύναμη. Τόν ὀνομάζουν “εἰδωλολατρικό σύμβολο”, “ξύλο ἐκτέλεσης” καί “πάσσαλο”.
Πιστεύουν ὅτι ἡ Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ ἔγινε τό 1914 χωρίς νά τό ἀντιληφθοῦμε. Ἔκαμαν καί ἄλλες προσπάθειες χρονικοῦ ἐντοπισμοῦ τῆς ἔλευσης τοῦ Χριστοῦ ὅπως 1919 καί τό 1975, ἀλλά βέβαια διαψεύστηκαν ὅλες παταγωδῶς.
Ἀναίρεση τῶν κακοδοξιῶν τῶν Χιλιαστῶν
1. Γιά τήν Ἁγία Τριάδα
α’. Στήν Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε:
“Καί εἶπεν ὁ Θεός: Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ̉ εἰκόνα ἡμετέραν καί καθ̉ ὁμοίωσιν...”. (Γεν. α’ 26).
Ἐδῶ παρατηροῦμε, ὅτι, ἐνῷ ὁ Θεός εἶναι ἕνας, ἐν τούτοις λέγει “ποιήσωμεν”, πού εἶναι πληθυντικός ἀριθμός, γεγονός πού ὑποδηλώνει περισσότερα τοῦ ἑνός πρόσωπα. Καί στήν συνέχεια ὁ ἕνας Θεός λέγει “κατ̉ εἰκόνα ἡμετέραν”, δηλ. σύμφωνα μέ τήν εἰκόνα μας. Καί πάλι χρησιμοποιεῖ πληθυντικό.
Θά ἠμποροῦσε βεβαίως νά πῇ κάποιος, ὅτι εἶναι πληθυντικός μεγαλοπρεπείας, ἀλλά αὐτό δέν μπορεῖ νά εὐσταθήση, διότι ὅπου ἀλλοῦ ὁμιλεῖ ὁ Θεός χρησιμοποιεῖ ἑνικό ἀριθμό.
Τίθεται, λοιπόν, τό ἐρώτημα:
Σέ ποιόν ἀπευθύνεται ὁ Θεός, ὅταν χρησιμοποιεῖ πληθυντικό; Προφανῶς τά τρία Πρόσωπα τοῦ ἑνός Θεοῦ συζητοῦν μεταξύ τους. Καί ἐνῶ εἶναι πολλά πρόσωπα ἔχουν μία εἰκόνα. Γιατί; Διότι ἕνας εἶναι ὁ Θεός ὡςοὐσία, ἀλλά οἱ ὑποστάσεις Του εἶναι τρεῖς.
β’. Πάλι διαβάζουμε στήν Παλαιά Διαθήκη:
“...Καί ἰδού τρεῖς ἄνδρες εἱστήκεισαν... καί ἰδών (ἐνν. ὁ Ἀβραάμ) προσέδραμεν εἰς συνάντησιν αὐτοῖς... και εἶπε: Κύριε, εἰ ἄρα εὗρον χάριν ἐναντίον σου...” (Γεν. ιη’ 2-3).
Καί ἐδῶ πάλι βλέπουμε ἐναλλαγή ἑνικοῦ μέ πληθυντικό ἀριθμό.Ἐνῶ τρεῖς (3) ἄνδρες ἐπεσκέφθησαν τόν Ἀβραάμ, ἐν τούτοις ὁ Ἀβραάμ ἀπευθυνόμενος στούς ἐπισκέπτες του λέγει “Κύριε”. Δηλαδή, ἐνῶ βλέπει τρεῖς, ὁμιλεῖ σάν νά βλέπει ἕνα. Αὐτό σημαίνει, ὅτι τούς ἔβλεπε καί τούς τρεῖς σάν ἕνα.
Νά ἄλλη μία ἁγιογραφική μαρτυρία τοῦ ἑνός μέν Θεοῦ, πού ἔχει ὅμως τρεῖς ὑποστάσεις. Καί οἱ τρεῖς αὐτές ὑποστάσεις εἶναι ὁ Ἕνας Θεός, ὁ Τριαδικός καί ἑνιαῖος πού ἔχει μία οὐσία.
γ’. Στήν Καινή Διαθήκη διαβάζουμε:
“Πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε... βαπτίζοντες αὐτούς εἰς το ὄνομα τοῦ Πατρός και τοῦ Υἱοῦ και τοῦ Ἁγίου Πνεύματος...”. (Μτθ. κη’ 19-20).
Ἡ ἀναφορά αὐτή εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρη:
ί. Ρητά ἀναφέρονται ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα.
ίί. Καί τά τρία Πρόσωπα ἀναφέρονται ἰσότιμα. Συνεπῶς εἶναι ἴσα. Δέν εἶναι ἄλλο μικρότερο καί ἄλλο μεγαλύτερο.
ίίί. Ἐνῶ ἀναφέρονται καί τά 3 πρόσωπα, ἐν τούτοις δίδεται ἐντολή στούς ἀποστόλους νά βαπτίζουν “εἰς τό ὄνομα”, δηλ. στό ἕνα ὄνομα καί τῶν τριῶν προσώπων.
Ἀπό τήν ἐντολή αὐτή προκύπτει ξεκάθαρα, ὅτι ὁ Θεός εἶναι Ἕνας μέν κατά τήν οὐσία, ἀλλά ἔχει Τρία Πρόσωπα, Τρεῖς ὑποστάσεις.
Βεβαίως μέ τήν ἀνθρώπινη λογική δέν κατανοεῖται πῶς εἶναι δυνατόν μία ὀντότητα νά ἔχη τρεῖς ὑποστάσεις. Ὅμως ἡ ἀνθρώπινη λογική εἶναι πεπερασμένη, ἔχει ὅρια. Δέν μπορεῖ νά κατανοήση τά πάντα. Ἄν καί συνεχῶς διευρύνεται, ἔτσι ὥστε πολλά πράγματα πού παλαιότερα ἐθεωροῦντο παράλογα σήμερα νά θεωροῦνται λογικά καί αὐτονόητα, ὅπως λ.χ. ὅτι ἡ γῆ δέν εἶναι σταθερή καί ἀκίνητη ἀλλά εἶναι στρογγυλή καί κινούμενη σέ σταθερή τροχιά γύρω ἀπό τόν ἥλιο.
2. Γιά τήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ
Οἱ Χιλιαστές αὐτοονομάζονται τελευταία καί ‘’Χριστιανοί Μάρτυρες τοῦ Ἰεχωβᾶ’’, ἑνῶ δέν πιστεύουν ὅτι ὁ Χριστός εἶναι Θεός. Ὁ ἀπόστολος Θωμάς ἄντίθετα, μετά τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, ἀποκαλύπτει τήν πίστη τή δική του καί τῶν ὑπολοίπων μαθητῶν τοῦ Θεανθρώπου, ἀποκαλώντας Τον "Ὁ Κύριός μου καί ὁ Θεός μου" (Ἱω. 20,28). Ὁ ἀπόστολος Παύλος διδάσκει: ‘’Ξέρετε καλά ὅτι θά πάρετε ἀπό τόν Κύριο ὡς ἀνταμοιβή σας τήν κληρονομία τῆς βασιλείας του. Γιατί στήν πραγματικότητα ὁ Κύριος τόν ὁποῖον ὑπηρετεῖτεεἶναι ὁ Χριστός’’ (Κολ. 3,23-24). Ὁ ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν δηλῶνει καί πάλι ὅτι οἱ χριστιανοί περιμένουμε ‘’τή μακαριότητα πού ἐλπίζουμε, δηλαδή τήν ἐμφάνιση τῆς δόξας τοῦμεγάλου Θεοῦ καί σωτήρα μας, τοῦ Ἱησοῦ Χριστοῦ. Αὐτός ἔδωσε τόν ἐαυτό του γιά μάς» (Τίτ. 2, 13-14). Οἱ Ἰουδαιοι προσπαθούσαν νά βροῦν ἀφορμή γιά νά σκοτώσουν τόν Ἰησοῦ, γιατί ὄχι μόνο καταργούσε τήν ἀργία τοῦ Σαββάτου, ἀλλά καί ‘’τόν Θεό τόν ὀνόμαζε πατέρα του, ἐξισώνοντας τόν ἐαυτό του μέ τό Θεό’’ (Ἰω. 5,18). Ἀφού ἡ Κ.Δ. εἶναι ἡ ὀλοκλήρωση τῆς ἀποκαλυπτόμενης ἀλήθειας, καί ἄν οἱ Χιλιαστές ἔκαναν τόν κόπο νά τήν διαβάσουν χωρίς παρωπίδες, θά ἔβλεπαν ὅτι τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ ὅπως ἀποκαλύπτεται πλέον διάπλατα στούς ἀνθρώπους εἶναι ‘’Πατήρ, Υἱός καί Ἅγιο Πνεῦμα’’ (Ματθ. 28,19), ὄχι ‘’Ἱεχωβᾶ’’, ἑνῶ ὁ Χριστός προτρέπει τούς μαθητές του νά γίνουν ἕκτοτε δικοί Του μάρτυρες στά πέρατα τῆς οἰκουμένης: ‘’Θά εἴστε μάρτυρές μου στήν Ἱερουσαλήμ καί σέ ὀλόκληρη τήν Ἱουδαῖα καί Σαμάρεια καί μέχρι τῶν περάτων τῆς γῆς» (Πράξεις 1,8). Καί ὁ εὐαγγελιστής τῆς ἀγάπης καταλήγει στήν πρώτη ἐπιστολή του: ‘’Εἴμαστε ἑνωμένοι μέ τόν ἀληθινό Θεό μέσω τοῦ Υἱοῦ του, τοῦἸησοῦ Χριστοῦ. Αὐτός εἶναι ὁ ἀληθινός Θεός, αὐτός εἶναι ἡ αἰώνια ζωῆ. Παιδιά μου, φυλαχθείτε ἀπό τούς ψεύτικους θεούς’’ (Α΄ Ιω. 5, 20-21).
3. Γιά τόν Σταυρό
Οἰ αὐτοαποκαλούμενοι Μάρτυρες τοῦ Ἰεχωβά ἀναφέρονται τά τελευταῖα χρόνια στόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ μέ πολύ ἀπαξιωτικά λόγια. Ὅμως μέχρι τό ἔτος 1931 τό σῆμα τοῦ Σταυροῦ κοσμοῦσε τό ἐξώφυλλο τοῦ περιοδικοῦ τους Σκοπιά καί ἀποτελοῦσε γι̉ αὐτούς ἕνα εἰδικό σῆμα ἀναγνωρίσεως. Δηλαδή, ὅπως καί πολλές ἄλλες σημερινές δοξασίες τους διαφέρουν ἀπό ὅσα ἔλεγαν στό παρελθόν.
Ὅποιος ἀρνεῖται τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ ἀρνεῖται τόν ἴδιο τόν Χριστό. Ὁ Σταυρός εἶναι τό μέσον, διά τοῦ ὁποίου ὁ Χριστός μέ τόν θάνατό του ἐνίκησε τόν πνευματικό θάνατο, δηλαδή τόν χωρισμό μας ἀπό τόν Θεό, πού μᾶς ὁδηγεῖ στήν πνευματική νέκρωση. Ἀλλά ἐνίκησε καί τόν διάβολο, ὁ ὁποῖος ἦταν καί ὁ ὑπαίτιος τῆς ἀπομακρύνσεώς μας ἀπό τόν Θεό. Γι̉ αὐτό καί ὁ Τίμιος Σταυρός, ἀλλάκαί τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ, ἔχουν θεία δύναμη. Μέ τό σημεῖο τοῦ Τ. Σταυροῦ δίδεται ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ καί γίνονται ὅλα τά θαύματα. Μέ τό σημεῖο τοῦ Τ. Σταυροῦ εὐλογοῦνται τό ψωμί καί τό κρασί καί μεταβάλλονται σέ Σῶμα καί Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Μέ τό σημεῖο τοῦ Τ. Σταυροῦ εὐλογείται τό νερό καί γίνεται ἁγιασμός. Μέ τό σημεῖο τοῦ Τ. Σταυροῦ εὐλογεῖται τό λάδι καί γίνεται ἅγιο ἔλαιο στό μυστήριο τοῦ εὐχελαίου, κ.λπ. Γι̉ αὐτό καί ὁ μέγας ἀπόστολος Παῦλος ἔλεγε “ἐμοί δέ μή γένοιτο καυχᾶσθαι, εἰ μή ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου μου” (Γαλ. στ΄14). Ἐπειδή, λοιπόν, μέ τήν χάρη τοῦ Τ. Σταυροῦ καταστρέφονται τά ἔργα τοῦ διαβόλου, ὁ διάβολος δέν ἀντέχει τήν δύναμή τουκαί τόν διαβάλλει συνεχῶς. Καί φυσικά τό ἴδιο κάνουν καί ὅσοι ἔχουν ἀφήσει νά φωλιάση στήν καρδιά τους ὁ σατανᾶς.
4. Γιά τήν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ:
Ἡ Ἁγία Γραφή ὁμιλεῖ γιά τήν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ χωρίς ὅμως νά προσδιορίζει χρονικό σημεῖο “... Περί δέ τῆς ἡμέρας ἐκείνης (ἐνν. τῆς Δευτέρας Παρουσίας) οὐδείς οἶδεν ... εἰ μή ὁ Πατήρ μου μόνος” (Μτθ. κδ’ 36-37). “... γρηγορεῖτε οὔν, ὅτι οὐκ οἴδατε ποίᾳ ὥρᾳ ὁ Κύριος ὑμῶν ἔρχεται” (Μτθ. κδ’ 42-43).
Οἱ χιλιαστές ὅμως προσδιώρισαν τόν χρόνο πού θά γίνη ἡ δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Εἶπαν, ὅτι θά γίνη τό 1914. Ἀφοῦ δέν ἔγινε τότε τήν μετέθεσαν γιά τό 1919. Ἐπειδή δέν ἔγινε οὔτε τότε ὥρισαν καί ἄλλες χρονολογίες, ὥσπου τελικά εἶπαν ὅτι θά γίνη τό 1975. Ἀλλά δέν ἔγινε οὔτε τότε.
Κι̉ ἔτσι, γιά νά μή γελοιποιηθοῦν γιά ἄλλη μιά φορά διέδοσαν, ὅτι τελικά ἔγινε μέν τό 1975, ἀλλά κρυφά· μυστικά. Καί τώρα ζοῦμε στήν περίοδο τῆς χιλιετοῦς βασιλείας, κατά τήν ὁποία ὁ Χριστός εἶναι πρωθυπουργός (τί κατάντημα!) καί οἱ προφῆτες ὑπουργοί καί κυβερνοῦν μυστικά τόν κόσμο (!).
Ὅμως, ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει, ὅτι ἡ δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου ὄχι μόνον δέν θά εἶναι μυστική, ἀλλ̉ ἀντιθέτως θά γίνη μέ ἐντελῶς λαμπρό καί ἠχηρό τρόπο. Ὁ χρόνος τῆς πραγματοποίησεώς της εἶναι ἄγνωστος, ἀλλά ἡ Δευτέρα Παρουσία θά γίνει ὄχι ἀπλά μέ φανερό τρόπο, ἀλλά μέ ἐντελῶς ἐκκωφαντικό.
“... Αὐτός ὁ Κύριος ἐν κελεύσματι, ἐν φωνῇ ἀρχαγγέλου καί ἐν σάλπιγγι Θεοῦ καταβήσεται ἀπ̉ οὐρανοῦ” (Θεσ. δ’ 16-18). Ἀφοῦ, λοιπόν, δέν ἔγιναν αὐτά ἡ Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ ΔΕΝ πραγματοποιήθηκε ἀκόμα.
Συνεπῶς, ὅσα λένε οἱ χιλιαστές εἶναι γεννήματα τῆς φαντασίας τους,πού ὄχι μόνον τούς ἐκθέτουν, ἀλλά δείχνουν καί πόσο μακρυά ἀπό τά λόγια του Κυρίου εἶναι τά λόγια τους. Καί ὄχι μόνον στό συγκεκριμένο σημεῖο, ἀλλ̉, ὅπως εἴπαμε προηγουμένως, στά πάντα.
Ἔκ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως
Πηγές:
Γεωργόπουλου, Β., Ἡ Αίρεση τῶν Μαρτύρων τοῦ Ἰεχωβά, τί πρέπει νά γνωρίζουμε, Λευκωσία 2016.
Σωτηροπούλου, Ν., Ἀντιχιλιαστικόν Ἐγχειρίδιον, Ἀθῆναι 1994.
Μπορείτε να ζείτε για πάντα στον Παράδεισο στη Γῆ, WatchTowerBibleand Tract Society of Pennsylvania, Italy 1994.
http://antiairetikos.blogspot.com/2010/03/blog-post 28.html#more
https://www.oodegr.com/paratir/genika/perilhpsh_1.htm